Giáo dục và Tương Lai Công Nghệ: Bài Học từ Nhậm Chính Phi cho Người Việt Nam

Gần đây, Nhậm Chính Phi, nhà sáng lập Huawei, đã lên tiếng về những hạn chế trong hệ thống giáo dục Trung Quốc, đặc biệt liên quan đến việc đào tạo nhân tài cho trí tuệ nhân tạo (AI). Ông chỉ ra rằng nhiều sinh viên tốt nghiệp thiếu tư duy sáng tạo và kỹ năng thực tiễn, khiến họ không đáp ứng được yêu cầu của thời đại công nghệ mới. Những nhận xét này không chỉ là vấn đề của riêng Trung Quốc, mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh cho Việt Nam—một quốc gia đang nỗ lực vươn lên trong cuộc đua công nghệ toàn cầu. Vậy người Việt Nam có thể học gì từ đây để chuẩn bị cho tương lai?

Hệ thống giáo dục: Điểm mạnh và điểm yếu của Việt Nam

Giống như Trung Quốc, Việt Nam tự hào về nền giáo dục chú trọng thành tích học tập. Học sinh Việt Nam thường đạt kết quả cao trong các kỳ thi quốc tế như PISA, thể hiện khả năng học tập chăm chỉ và nền tảng kiến thức vững chắc. Tuy nhiên, điều này cũng đi kèm với hạn chế: việc học tập chủ yếu tập trung vào ghi nhớ và thi cử, thay vì phát triển tư duy sáng tạo hay kỹ năng ứng dụng thực tế.

• Học để thi: Áp lực từ các kỳ thi lớn như tốt nghiệp THPT quốc gia khiến học sinh ưu tiên học thuộc lòng hơn là khám phá kiến thức mới. Điều này có thể giúp bạn đạt điểm cao, nhưng không chuẩn bị tốt cho những công việc đòi hỏi sự đổi mới—như lập trình AI hay nghiên cứu công nghệ.
• Khoảng cách với thực tiễn: Nhiều trường đại học tại Việt Nam chưa cập nhật chương trình học để phù hợp với công nghệ hiện đại. Sinh viên ngành công nghệ thông tin (CNTT) đôi khi chỉ học lý thuyết mà ít thực hành trên các công cụ tiên tiến như máy học (machine learning) hay dữ liệu lớn (big data).

Nhậm Chính Phi từng ví rằng có nguyên liệu ngon nhưng thiếu công thức sáng tạo thì không thể làm nên món ăn đỉnh cao. Với Việt Nam, chúng ta có nguồn nhân lực trẻ, thông minh, nhưng nếu không thay đổi cách học, chúng ta khó biến tiềm năng đó thành sức mạnh thực sự trong thời đại AI.

Huawei làm gì, và Việt Nam học được gì?

Để giải quyết vấn đề, Huawei đã triển khai “Chương trình Thanh niên Thiên tài”, tuyển dụng những tài năng trẻ xuất sắc để làm việc trong các dự án công nghệ tiên tiến. Đây là cách họ bù đắp cho những thiếu hụt của giáo dục chính quy. Việt Nam có thể áp dụng bài học này như thế nào?

1. Khuyến khích học hỏi thực tiễn: Các bạn trẻ không nên chờ đợi nhà trường thay đổi. Hãy tự tìm cách học qua các khóa học trực tuyến (như Coursera, Udemy) hoặc tham gia các dự án thực tế trên GitHub. Ví dụ, nếu bạn muốn học AI, hãy thử xây dựng một mô hình dự đoán đơn giản thay vì chỉ đọc sách.
2. Doanh nghiệp dẫn dắt giáo dục: Các công ty công nghệ Việt Nam như FPT, VinAI hay Viettel Solutions có thể học theo Huawei, mở các chương trình đào tạo nội bộ hoặc hợp tác với trường học để đưa sinh viên tiếp cận công nghệ sớm hơn. Điều này giúp thu hẹp khoảng cách giữa lý thuyết và thực hành.
3. Tự học qua nền tảng số: Ở Trung Quốc, những người trẻ tài năng chia sẻ kiến thức trên Bilibili hay Douyin. Tại Việt Nam, bạn có thể tận dụng YouTube hoặc các nhóm cộng đồng CNTT trên Facebook để học hỏi từ người đi trước. Hãy biến điện thoại thành công cụ học tập thay vì chỉ lướt mạng xã hội!

Tại sao đây là vấn đề cấp bách với Việt Nam?

Việt Nam đang đặt mục tiêu trở thành trung tâm công nghệ khu vực, với sự phát triển mạnh mẽ trong CNTT và sản xuất thiết bị điện tử. Nhưng để đạt được điều đó, chúng ta không chỉ cần công nhân lắp ráp hay lập trình viên cơ bản, mà còn cần những người sáng tạo ra công nghệ mới. Nếu không cải thiện giáo dục và tư duy, Việt Nam có nguy cơ tụt lại trong cuộc đua với các nước như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Ấn Độ.

• Cơ hội từ AI: AI đang thay đổi thế giới, từ y tế, giao thông đến sản xuất. Nếu người Việt nắm bắt được công nghệ này, chúng ta có thể tạo ra những sản phẩm “Made in Vietnam” cạnh tranh toàn cầu.
• Áp lực từ cạnh tranh: Các quốc gia khác đang đầu tư mạnh vào giáo dục công nghệ. Ví dụ, Ấn Độ nổi tiếng với lượng kỹ sư CNTT khổng lồ, trong khi Hàn Quốc dẫn đầu về đổi mới sáng tạo. Việt Nam cần hành động ngay để không bị bỏ lại.

Hành động cụ thể cho người trẻ Việt Nam

Dựa trên vấn đề mà Nhậm Chính Phi nêu lên, đây là những bước bạn có thể làm ngay hôm nay để chuẩn bị cho tương lai:

1. Rèn tư duy sáng tạo: Đừng ngại đặt câu hỏi “Tại sao?” và thử nghiệm những ý tưởng mới. Ví dụ, nếu học lập trình, hãy thử viết một ứng dụng nhỏ thay vì chỉ làm bài tập trong sách.
2. Học kỹ năng thực tế: Tìm hiểu các công cụ đang “hot” như Python, TensorFlow hay Docker qua các dự án thực hành. Nhiều tài liệu miễn phí bằng tiếng Việt đã có trên mạng.
3. Kết nối cộng đồng: Tham gia các nhóm lập trình, cuộc thi công nghệ (như Hackathon) để học hỏi từ bạn bè cùng sở thích. Đây là cách nhanh nhất để mở rộng kiến thức và tìm cơ hội.
4. Chấp nhận thất bại: Đổi mới thường đi kèm rủi ro. Hãy coi thất bại là bài học, như cách các nhà khoa học AI thử hàng trăm mô hình trước khi thành công.

Lời kết: Việt Nam cần những “kẻ điên” của riêng mình

Nhậm Chính Phi muốn tạo ra những “kẻ điên xuyên biên giới”—những người dám nghĩ khác, làm khác để thay đổi thế giới công nghệ. Việt Nam cũng cần những người trẻ như vậy. Giáo dục không chỉ là tấm bằng, mà là công cụ để bạn tự xây dựng tương lai. Đừng chờ hệ thống thay đổi—hãy bắt đầu từ chính bạn. Trong thời đại AI, người chiến thắng không phải là người học nhiều nhất, mà là người dám sáng tạo và ứng dụng tốt nhất. Bạn đã sẵn sàng chưa?