Cadimi (Cd) – Nguy Cơ Tiềm Ẩn Trong Nông Sản và Giải Pháp Kiểm Soát

Cadimi (Cd) là một kim loại nặng có độc tính cao, tồn tại chủ yếu dưới dạng hợp chất trong tự nhiên. Dù không có vai trò sinh học trong cây trồng hay con người, nhưng nó lại có thể xâm nhập vào chuỗi thực phẩm thông qua đất, nước và phân bón. Hãy cùng tìm hiểu về nguồn gốc, tác hại và giải pháp kiểm soát dư lượng Cadimi trong nông sản.

1. Cadimi đến từ đâu?

a) Nguồn từ tự nhiên

Cadimi có sẵn trong lớp vỏ Trái Đất, thường tồn tại trong các quặng khoáng như quặng kẽm (Zn), chì (Pb), đồng (Cu) và phốt phát (P). Trong môi trường, Cadimi có thể đi vào đất và nước qua:

• Phong hóa khoáng sản tự nhiên

• Hoạt động núi lửa

• Lắng đọng từ khí quyển (do bụi và khí thải công nghiệp mang theo)

Tùy vào từng vùng địa lý mà hàm lượng Cadimi trong đất có thể cao hoặc thấp. Khi có mặt trong đất, Cadimi tồn tại dưới dạng ion Cd²⁺, và cây trồng có thể hấp thụ nó như các chất dinh dưỡng thông thường.

b) Nguồn từ phân bón hóa học

Phân bón, đặc biệt là các loại có nguồn gốc từ quặng phốt phát, là một trong những nguồn chính khiến Cadimi đi vào đất canh tác. Quặng phốt phát chứa một lượng nhỏ Cadimi, và trong quá trình sản xuất phân bón, một phần Cd vẫn còn tồn dư. Các loại phân chứa Cd nhiều nhất gồm:

• DAP (Diammonium Phosphate – (NH₄)₂HPO₄)

• MAP (Monoammonium Phosphate – NH₄H₂PO₄)

• Supe Lân (Superphosphate – Ca(H₂PO₄)₂)

Phân bón có hàm lượng Cd cao sẽ tích tụ dần trong đất và cây trồng. Khi rễ cây hấp thụ dinh dưỡng, ion Cd²⁺ cũng bị hút vào theo, dẫn đến sự nhiễm độc trong nông sản.

c) Ô nhiễm môi trường do con người

• Khí thải công nghiệp (luyện kim, sản xuất pin, mạ kẽm, nhựa…)

• Nước thải và bùn thải từ các khu công nghiệp

• Sử dụng thuốc BVTV hoặc chất kích thích tăng trưởng có tạp chất Cadimi

2. Vì sao Cadimi có trong nông sản?

Cadimi đi vào cây trồng chủ yếu qua rễ cây, sau đó di chuyển lên các bộ phận khác qua mạch dẫn Xylem. Khi cây hấp thụ Cd²⁺, nó có thể tích lũy trong thân, lá, hoa, quả, đặc biệt là những loại rau ăn lá, ngũ cốc, gạo và khoai tây.

Tác động của Cadimi lên cây trồng:

• Gây ức chế sinh trưởng, làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng.

• Làm hỏng hệ thống rễ, khiến cây dễ bị bệnh.

• Giảm quang hợp, làm lá bị vàng, héo úa, giảm năng suất.

• Chuyển hóa protein bị rối loạn, gây ảnh hưởng đến chất lượng nông sản.

3. Cadimi độc hại thế nào với con người?

Cadimi thuộc nhóm kim loại nặng có độc tính cao, được WHO xếp vào danh sách các chất gây ung thư (Group 1 – Carcinogenic to humans).

Ảnh hưởng của Cadimi đến sức khỏe:

• Gây ung thư: Phổi, tuyến tiền liệt, thận.

• Ảnh hưởng hệ hô hấp: Viêm phổi, xơ hóa phổi, khó thở.

• Tích lũy trong thận, gây suy thận, tổn thương ống thận.

• Ảnh hưởng hệ xương: Loãng xương, gãy xương, hội chứng Itai-Itai (Nhật Bản).

• Gây vô sinh, ảnh hưởng khả năng sinh sản.

4. Mức giới hạn Cadimi trong nông sản

Các tổ chức như FAO, EU, FDA và Trung Quốc đã đưa ra mức giới hạn Cadimi tối đa trong nông sản, tùy vào loại thực phẩm, riêng sầu riêng là 0.05mg/kg

Hiện tại, sầu riêng Việt Nam đã bị Trung Quốc trả về do vượt dư lượng Cd, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến xuất khẩu và niềm tin của người tiêu dùng.

5. Làm gì để giảm dư lượng Cadimi trong nông sản?

1. Hạn chế sử dụng phân bón chứa Cadimi cao

• Tránh dùng DAP có hàm lượng Cd > 12 ppm.

• Ưu tiên phân bón hữu cơ, phân sinh học thay vì lạm dụng phân hóa học.

• Kiểm tra nguồn gốc phân bón, mua từ các công ty uy tín.

2. Kiểm soát đất và nguồn nước

• Xét nghiệm đất định kỳ để đánh giá hàm lượng Cd.

• Cải tạo đất bằng phân hữu cơ, than sinh học (biochar), vôi, zeolite giúp cố định Cd, giảm hấp thu vào cây.

• Lọc nước tưới nếu nguồn nước có nguy cơ ô nhiễm Cadimi.

3. Sử dụng cây trồng có khả năng “hút” Cadimi

Một số cây như cải xoong, cúc vạn thọ, hướng dương có thể hút Cadimi từ đất, giúp cải tạo đất trước khi trồng cây ăn trái.

4. Chọn giống cây có khả năng ít tích lũy Cd

Một số giống lúa, rau đã được chọn lọc để hạn chế hấp thụ Cadimi, giúp giảm dư lượng trong nông sản.

5. Kiểm soát thuốc bảo vệ thực vật

• Không dùng thuốc BVTV không rõ nguồn gốc vì có thể chứa Cadimi.

• Ưu tiên chế phẩm sinh học, bảo vệ thực vật tự nhiên thay vì hóa chất độc hại.

Kết luận

Cadimi là một kim loại nặng nguy hiểm, có thể gây ung thư và nhiều bệnh nghiêm trọng. Việc kiểm soát Cadimi trong nông sản là cần thiết để đảm bảo sức khỏe người tiêu dùng và tránh rủi ro xuất khẩu.

Giải pháp quan trọng:

✅ Giảm sử dụng phân bón chứa Cd cao

✅ Cải tạo đất bằng phương pháp hữu cơ

✅ Kiểm soát nguồn nước và thuốc BVTV

✅ Chọn giống cây ít tích lũy Cd

✅ Xét nghiệm định kỳ đất và nông sản

Nếu không có giải pháp kiểm soát tốt, nguy cơ bị trả hàng do dư lượng Cadimi vượt mức là rất cao, ảnh hưởng đến giá trị và thương hiệu nông sản Việt Nam.